De polder

C. Dekker schreef een dik en gedegen boek over het middeleeuwse Zuid Beveland. Het ontstond dan ook als proefschrift aan de Universiteit van Amsterdam. Hierin worden ontstaan van het land, bedijking, en bestuursorganisatie tot in de 16e eeuw uitgebreid behandeld. Aan de inpoldering rond Wemeldinge wordt ruime aandacht besteed. Bij dit boek behoort een mooie overzichtskaart, van Zuid Beveland vóór de stormvloed van 1530. Voor wie interesse heeft in de vroege historie van het eiland, alles zeer het lezen en bekijken waard.

Op de kaart zijn enkele woonbuurten ingetekend. Ze ontbreken aan de westkant van Wemeldinge, dat was maar spaarzaam bewoond. Hier stond een handvol huisjes en landhoeven. Oost van Wemeldinge waren er drie woonbuurten. Schoudee, Hovinge, en Zwaak.

Deze situatie bleef blijkbaar tussen 1600 en 1800 in hoofdlijn ongewijzigd, zoals het volgend kaartje laat zien. Het is een eerste kadastrale kaart uit opmetingen verricht in 1813.*

Ingetekend zijn hierboven iets meer  dan 40 hoeven en huizen in de polder. Heel wat weggetjes lopen dood. Die waren blijkbaar alleen in gebruik om van en naar het land te gaan. De verschillende eigenaren hadden recht van overpad. Uit de karresporen ontstond een weggetje. In de Schepenakten worden deze landwegen vaak aangeduid als eeuwigdurende dienstbaarheid (perpetueel servituyt) en vrije rijweg (Ryt).

Als doorgaande wegen zijn ondermeer de Wemeldingse Zandweg (naar Kapelle), de Hoge Weg (naar de Oude Haven), de Bierweg (naar de nieuwe Haven), de Oosthoekse Baan (naar Schoudee), en de Postweg (naar Yerseke) getekend.

Dit kaartje geeft ook duidelijk de ligging van andere straten met bebouwing aan. Voornaamste straat was de Dorpsstraat. Deze was bijna als enige geplaveid, al waren de routes die de zware bierkarren gebruikten, ook zeker al vroeg met stenen bestraat. De Noordelijke Achterweg heette waarschijnlijk eerst Reepweg.

Opvallend is, dat de Goesse kaart de Hoge Weg zandweg noemde. Zandweg heette later alleen het stuk tussen Wemeldinge en Kapelle.

Uit de administratie van de Hervormde Kerk is af te leiden, dat er tussen 1765 en 1800 veel mutaties plaatsvonden in het bestand volwassen (belijdende) leden [N.B. Tellingen niet gecorrigeerd voor uitstroom. Dat geeft dus een blijkbaar zeer vertekend beeld. Een en ander zal nog worden aangepast]. In hoofdzaak in het Dorp zelf. Spectaculaire "bruto-groei" in procenten was er ook in de polder. In Zwake, Op Stelle, in de Oude Polder, en aan 't Kort Straatje:

De buurt 't Kort Straatje verwijst naar iets anders, dan de weg die op de kadastrale kaart 1813 Korten Weg wordt genoemd (in kad. Sectie C, Zwaak). Hiermee werd in de lijst Lidmaten het straatje naar de kerk (tussen Kerkweg en Dorp) bedoeld.

Met de "Keese weele" zal de hoeve met de naam Keizersweel bedoeld zijn. Die staat volgens C. Dekker aan de rand van de Reephoek, op de grens van West- en Oostambacht. ⁺ Op de kaarten is daar geen weel ingetekend. Een weel (wiel) is een kolkgat dat vol water bleef staan na een overstort, of dijkdoorbraak. Ze zijn alleen ingetekend in de Snoodijk- en de Kouwenpolder.

* Stichting Kadastrale Atlas van Zeeland, Kadastrale Atlas van Zeeland 1832, Serie Nr. 3, Zuid Beveland (2001)

⁺ C. Dekker, "Zuid-Beveland" (1971),  p. 101 (voetnoot 3). De hoeve staat, om precies te zijn, tegenover het Kort Straatje, op de hoek van Oude Polderweg en Hoge Weg.